ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΟΤΕΡΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ. ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΑΛΩΣΕΩΣ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ
H αλήθεια είναι ότι μόλις πρόσφατα άρχισε να περνά στη κοινή συνείδηση η άποψη μιας γενιάς ανθρώπων που βλέπουν την ελληνική ιστορία για αυτό ακριβώς που είναι και όχι μέσω των δυτικοευρωπαϊκών ερμηνευτικών σχημάτων και δη του 18ου και 19ου αιώνα. Σχημάτων δυτικοευρωπαϊκο-κεντρικών, τα οποία αναπόφευκτα αφήνουν κενά στην ελληνική περίπτωση. Το καλό βέβαια είναι ότι καίτοι αργήσαμε κάπως στην Ελλάδα, τελικά φτάσαμε στο σημείο να μπορούμε να συζητήσουμε με έναν σχετικά πολιτισμένο τρόπο τις συνέχειες και ασυνέχειες της ελληνικής ιστορίας, της οποίας η ιδιαιτερότητα έγκειται κυρίως στο πόσες στροφές εμπεριέχει.
Φυσικά φωνές και γραφίδες πάντα υπήρχαν. Αλλά τις κάλυπταν είτε αυτοί που «αποδείκνυαν» ότι οι Έλληνες κατέβηκαν από το Σείριο, είτε αυτοί που υποστήριζαν ότι ο ψαράς το πρωινό της 22ης του Ιούνη 168 π.Χ. μπήκε στο καΐκι του Έλληνας και βγήκε από αυτό, μετά το πέρας της δουλειάς του, απλά ελληνόφωνος.
Σε όλο αυτό ρόλο έπαιξε, βέβαια, και η επιστημονική πρόοδος. Βάση αυτής μπορούμε πια να ιχνηλατήσουμε με σχετική ακρίβεια τη συσχέτιση ημών με τους ανθρώπους που έζησαν στον ίδιο γεωγραφικό χώρο π.χ. τη Μυκηναϊκή περίοδο αλλά και τις μετακινήσεις πληθυσμών ανά τους αιώνες. Έτσι σήμερα ξέρουμε και αν δεν ξέρουμε καλό είναι να το μάθουμε, ότι η κάθοδος των Δωριέων, τουλάχιστον όπως τη διδαχτήκαμε, δεν συνέβη ποτέ και ότι υπάρχει περίπτωση το ελληνικό αλφάβητο να ήταν επηρεασμένο (και) από τον πολιτισμό Βίντσα. Παρεπιπτόντως, όντως υπήρξε μυκηναϊκός ηγεμόνας με το όνομα Ατρεσίας/Ατρεύς, όπως καταμαρτυρούν τα Χεττικά κείμενα.
Ωστόσο είναι γνωστό από την εποχή του Ηροδότου και του Θουκυδίδη ότι εντελώς αντικειμενική ιστορία, ενδεχομένως, να μην υπάρχει, τουλάχιστον ως προς την ερμηνεία των ιστορικών στοιχείων. Από την άλλη, βέβαια, αυτό δεν σημαίνει ότι η ιστορία θα πρέπει συνειδητά να γίνεται θύμα στο βωμό πολιτικών συμφερόντων, προσωπικών φιλοδοξιών και ιδεολογικών εμμονών. Με αυτά κατά νου, σκύβουμε στο συγκεκριμένο βιβλίο που γεννά πολλά ερωτηματικά.
Μιλάμε για τη πρώτη, γνωστή πια, καταγραφή της νεότερη ελληνική ιστορίας στα χρονικά του νέου ελληνικού κράτους και μάλιστα πριν από την επίσημη αναγνώριση του. Η εξιστόρηση ξεκινά με την παρακμή της Ελληνικής Αυτοκρατορίας. Ναι, έτσι αναφερόταν η Βυζαντινή Αυτοκρατορία στην ευρωπαϊκή βιβλιογραφία έως τον Κριμαϊκό Πόλεμο (1853-1856) και πριν καθιερωθεί η ουδέτερη - «πολιτικά ορθή» για τη Δύση - ονομασία «Βυζάντιο». Κλείνει δε με την ηρωική αντίσταση του Μεσολογγίου (1826), μάλλον όχι τυχαία, δεδομένου του ρόλου που έπαιξε αυτό το γεγονός τόσο στη ψυχολογία όσο και στις πολιτικές εξελίξεις των μεγάλων δυνάμεων: ψυχολογικά, αναθέρμανε το ευρωπαϊκό φιλελληνικό κίνημα, ενώ πολιτικά εξώθησε τις μεγάλες δυνάμεις σε μια τελική λύση του ελληνικού ζητήματος, ώστε να διασωθεί, ότι διασωζότανε από τη «χρήσιμη», για κάποιους, Οθωμανική Αυτοκρατορία, η οποία παρέπαιε (προφανώς όχι μόνο λόγω του ελληνικού ξεσηκωμού). Έτος έκδοσης του τόμου είναι το 1828, στα γαλλικά. Και συγγραφείς είναι οι Ιακωβάκης-Ρίζος Νερουλός και Ιωάννης Καποδίστριας. Το όνομα του τελευταίου κρατήθηκε μυστικό. Και κάπως έτσι ξεκινάνε τα ερωτήματα.
Όντως ένας από τους συγγραφείς ήταν ο πρώτος κυβερνήτης του νέου ελληνικού κράτους; Γιατί ο Καποδίστριας δεν ήθελε να αναγραφεί το όνομα του; Ποια τμήματα του βιβλίου συνέγραψε ο ίδιος; Πόσο αντικειμενική ή προπαγανδιστική είναι η προσέγγιση του; Τι συμπεράσματα βγαίνουν από τα γραφόμενα του όσον αφορά στις πολιτικές του απόψεις αλλά και για το όραμα που είχε τόσο για το νέο ελληνικό κράτος όσο και για τον ευρύτερο ευρωπαϊκό χώρο; Ποιο το ψυχογράφημα του στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και άραγε τι διδάγματα μας παραδίδει για τη σημερινή άσκηση της πολιτικής και της διπλωματίας; Γιατί αυτό το σημαντικό βιβλίο έμεινε πρακτικά εξαφανισμένο για περίπου δύο αιώνες; Εντέλει είμαστε έθνος-κράτος ή κράτος-έθνος;
Το βιβλίο έχει άποψη και λαμβάνει συγκεκριμένη θέση για μια σειρά από θέματα που ακόμα συζητάμε (π.χ. το δανεισμό από τις ξένες δυνάμεις ή την εμπλοκή τους κ.α.). Ανατρεπτική είναι η θέση των συγγραφέων σε σχέση με το ρόλο της Ρωσίας. Τελικά ήταν, όντως, ρωσόφιλος ο Καποδίστριας; Και πόσο δικτατορικά ήθελε να κυβερνήσει; Αυτά και άλλα πολλά σε ένα βιβλίο που αλλάζει πολλά στη συζήτηση για την Επανάσταση του 1821.
Η μετάφραση είναι εξαιρετική και το κείμενο ευανάγνωστο. Η εισαγωγή του καθηγητή Κοντογιώργη βάζει τον αναγνώστη στο κλίμα και τον βοηθά να αποκωδικοποιήσει το κείμενο. Στο παράρτημα εμπεριέχονται επιστολές του Καποδίστρια εξαιρετικά διαφωτιστικές.
ΑΠΟ ΤΟ ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ:
«Όπως αναφέρει (ο Ι. Καποδίστριας) σε επιστολή του προς τον μητροπολίτη Ιγνάτιο (12/24 Απριλίου 1823): «Ήδη από του παρελθόντος έτους η ιδέα πονήματός τινος περί της ενεστώσης καταστάσεως της Ελλάδος είναι το αντικείμενον των τερπνοτέρων ασχολήσεών μου και των ευχών μου».
Ως προς την «ιδέαν του πονήματος» διευκρινίζει ότι σκοπείται «...να καταδείξωμεν αφ’ ενός μεν εις τας Ευρωπαϊκάς Κυβερνήσεις, αφ’ ετέρου δε εις τους συμπατριώτας μας, την αλήθειαν ... καθ’ όλας αυτής τας σχέσεις».
Ο Καποδίστριας σπεύδει ευθύς αμέσως να αναγγείλει τον σκοπό, την «ιδέαν του πονήματός» του: «Θέλει δυνηθή τις ελπίζω να πεισθή ευκόλως:... Ότι οι Έλληνες ουδέποτε έπαυσαν ν’ αποτελώσι κυρίως έθνος».
Θα το επισημάνει ρητώς αναφερόμενος στις επιπτώσεις του ισχυρισμού αναφορικά με τη διάρρηξη της ιστορικής συνέχειας του Ελληνισμού λέγοντας ότι οι οπαδοί του Διαφωτισμού παρεμβαίνοντας στην ιστόρησή του προκάλεσαν μεγάλο κακό στα συμφέροντά του έθνους: «Το κακόν, το οποίον η ξένη πολιτική μας έκαμεν εκουσίως, και το καλόν, το οποίον μας έκαμεν ακουσίως, δεν είναι ειμή το καθαρόν και απλούν εξαγόμενον της βαθείας αγνοίας, εις ην αύτη ευρίσκεται περί της αληθούς των πραγμάτων καταστάσεως εν Ελλάδι και εν Τουρκία». Θα προσθέσει δε προκειμένου να μην αφήσει περιθώριο αμφιβολίας περί του τι εννοεί: «η πεφωτισμένη πολιτική δεν θέλει δυνηθή πλέον να μας βλάψη, όσον ήθελε μας βλάπτει, στηρίζουσα και κατά το μέλλον καθώς και κατά το παρελθόν, τους συνδυασμούς της επί ψευδών δεδομένων».
Κατά τούτο, αποκτά ενδιαφέρον η διαφορά οπτικής του Καποδίστρια έναντι του Κοραή: σε μία αποστροφή του λόγου του επισημαίνει πόσο ολέθριο θα ήταν να απελευθερωθεί το έθνος όχι με τις δικές του δυνάμεις αλλά διά χειρός των ξένων ή να τεθεί υπό την ιδεολογική και πολιτική τους προστασία. Επικαλούμενος τη Ρωσία θα συνομολογήσει ότι στην περίπτωση αυτή, κατ’ αντιστοιχίαν προς το «γραικογαλλικό» πρόγραμμα του Κοραή, η εν λόγω οδός θα απέληγε στη δημιουργία ενός «ρωσογραικικού» αντί ενός ελληνικού έθνους, δηλαδή στην ιδεολογική του υποθήκευση με τίμημα την εξάρτησή του από τον ευεργέτη του.
ΕΚΔΟΣΕΙΣ:
ΑΘΗΝΑ 2024
Πρόλογος:
Πολύχρονης Καρσαμπάς
Εισαγωγή - Επιστημονική επιμέλεια:
Γιώργος Κοντογιώργης
Μετάφραση:
Λυδία Κοντογεωργοπούλου
Φιλολογική επιμέλεια:
Βανέσσα Ντόμη
