Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
Κατά τον ιστορικό του αναρχικού κινήματος, Πολ Αβριτς, ο Γκουστάβ Λαντάουερ υπήρξε «συγχρόνως ατομικιστής και σοσιαλιστής, ρομαντικός και μυστικιστής, ακτιβιστής και υπέρμαχος της παθητικής αντίστασης… Ήταν επίσης ο πιο επιδραστικός Γερμανός αναρχικός διανοούμενος του εικοστού αιώνα». Και όμως παραμένει σχετικά άγνωστος στο ευρύ κοινό, ακόμα και ανάμεσα στους κύκλους των αναρχικών. Αυτό δεν είναι διόλου τυχαίο για δύο λόγους. Καταρχήν, η φιλοσοφία του βρισκόταν σε αντίθεση με τη χρήση βίας, την οποία ασπάζονται πολλοί αναρχικοί. Δεύτερον, η προσέγγιση του όχι μόνο δεν ήταν υλιστική, αλλά ήταν εμποτισμένη από έναν δικό του μυστικισμό.
Με επιρροές από πολλούς στοχαστές (Νίτσε, Στίρνερ, Ίψεν, Προυντόν, Κροπότκιν, Γκαίτε κ.α.) αλλά και από την τέχνη, ο Λαντάουερ ανέπτυξε μια πρωτότυπη, κάποιες φορές ιδιότροπη, ρομαντική, μη-δογματική φιλοσοφία, πηγαίνοντας αντίθετα στο αναρχικό ρεύμα της Ευρώπης του 19ου και 20ου αιώνα. Κεντρική θέση στη σκέψη του είχε η ιδέα ότι το καπιταλιστικό κράτος από τη φύση του δεν είναι κάτι που μπορεί να συντριβεί· είναι «μια συνθήκη, μια ορισμένη σχέση μεταξύ των ανθρώπων, ένας τρόπος ανθρώπινης συμπεριφοράς· το καταστρέφουμε συνάπτοντας άλλες σχέσεις, συμπεριφερόμενοι διαφορετικά».
Μια άλλη ιδιαιτερότητα του ήταν ότι δε προσχώρησε στην αναρχία μέσω του μαρξισμού. Έτσι, απορρίπτοντας τον ιστορικό υλισμό, υποστήριζε ότι «εμείς είμαστε το κράτος και θα συνεχίσουμε να είμαστε το κράτος μέχρι να δημιουργήσουμε τους θεσμούς που θα σχηματίσουν μια πραγματική κοινότητα». Πίστευε ότι, αν και επιβάλλεται εξωτερικά, το κράτος ζει μέσα σε κάθε άνθρωπο και θα διαιωνίζεται μόνο όσο οι άνθρωποι βρίσκονται σε αυτή τη δεδομένη σχέση που καθιστά αναγκαία την καταναγκαστική τάξη. Ακολουθώντας στοχαστές όπως ο Ετιέν ντε Λα Μποεσί, θεωρούσε ότι το μόνο που χρειάζεται είναι οι άνθρωποι να ακυρώσουν αυτή τη «κρατικιστική» σχέση, και τότε το κράτος θα καταστεί παρωχημένο και θα αποσυντεθεί.
«H Επανάσταση» είναι ένα πανέμορφο βιβλίο φιλοσοφίας και ιστορίας που σε καμία περίπτωση δεν απευθύνεται μόνο σε αναρχικούς. Αναμενόμενα, ο Λαντάουερ δεν μπορεί να αποφύγει κάποια δυτικοευρωπαϊκά στερεότυπα της εποχής του και έναν δυτικό-ευρωπαϊκο-κεντρισμό. Κάποιες απόψεις του θα αιφνιδιάσουν αναρχικούς και μη (π.χ. η προσέγγιση του στη μεσαιωνική κοινωνία ή στο «πνεύμα»/Geist κ.α.). Από τα βέλη του δεν γλιτώνει ο Μαρτίνος Λούθηρος, κάτι το οποίο δεν αποτελεί έκπληξη, αφού ο Προτεσταντισμός παρείχε στο καπιταλιστικό κράτος τη φιλοσοφική, ιδεολογική και θεολογική βάση που χρειαζότανε. Ο Λαντάουερ δίνει ιδιαίτερο βάρος στο μνημειώδες κείμενο «Πραγματεία περί Εθελοδουλείας» (1577) του Ετιέν ντε Λα Μποεσί (κυκλοφορεί και αυτό στα ελληνικά από τις εκδόσεις Πανοπτικόν), το οποίο χρησιμοποιεί ως έναν από τους βασικούς άξονες της σκέψης του.
ΑΠΟ ΤΟ ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ:
Η μονογραφία του Λαντάουερ "Η Επανάσταση" δημοσιεύτηκε το 1907. Σ' αυτήν εμπεριέχεται μια ιστορικο-φιλοσοφική εξέταση της σημασίας των νεωτερικών επαναστάσεων. Μ' αυτόν τον τρόπο έχουμε ένα κείμενο που μπορεί να θεωρηθεί μια θεμελιώδης αναρχική φιλοσοφία της ιστορίας, η οποία είναι απαραίτητη για την ολοκληρωμένη κατανόηση του κοινοτιστικού αναρχισμού του Λαντάουερ. Επίσης αποτελεί ίσως τη μοναδική φιλοσοφία της ιστορίας από ελευθεριακή σκοπιά.
Η επαναστατική του θεωρία εμπεριέχει από τη μια την αντικρατική, αντικοινοβουλευτική και αντιμιλιταριστική θέση και απ' την άλλη την ιδέα μιας κοινωνικής αναδιοργάνωσης, με κατεύθυνση προς έναν ελευθεριακό πολιτισμικό σοσιαλισμό. Για τον Λαντάουερ στην έννοια της επανάστασης εμπεριέχεται αφενός η ανακάλυψη αυτού που υπάρχει και αναπτύσσεται, δηλαδή των αντιστάσεων στη μέχρι τώρα ιστορία, και αφετέρου μια ριζική ανανέωση όλων των ανθρώπινων σχέσεων και κοινωνικών δομών.
ΕΚΔΟΣΕΙΣ:
ΑΘΗΝΑ 2020
Μετάφραση:
Γιάννης Μαλλούχος
Επίμετρο:
Κώστας Δεσποινιάδης
