Η ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ, ΤΗΣ ΑΤΟΜΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
O Ένγκελς και ο Μάρξ άνοιγαν μιας νέα ατραπό κοσμοαντίληψης, όταν έθεταν τις βάσεις της υλιστικής διαλεκτικής και της υλιστικής αντίληψης της ιστορίας. Με τον όρο «ιστορικός υλισμός», αναφερόμαστε στην άποψη του Μαρξ, βάση της οποίας, η ιστορία διακατέχεται από ταξική πάλη. Ο Μαρξ πίστευε πως είναι οι οικονομικές συνθήκες αυτές που διαμορφώνουν την ιστορία και τις κοινωνικές δομές.
«Με τη λέξη υλισμός», έγραφε ο Φρίντριχ Ένγκελς, «ο μικρόψυχος υποκριτής αντιλαμβάνεται τη λαιμαργία, τη λαγνεία της όρασης, τη λαγνεία της σάρκας, την αλαζονεία, την πλεονεξία, τη φιλαργυρία, την απληστία, το κυνήγι του κέρδους και τις απάτες του χρηματιστηρίου - κοντολογίς, όλη τη βρομερή ανηθικότητα, στην οποία επιδίδεται κατ' ιδίαν.»
Ο Φρίντριχ Ένγκελς επινόησε τον όρο «ιστορικός υλισμός» και τον περιέγραψε ως «τη θέαση της πορείας της ιστορίας που αναζητά την τελική αιτία και τη μεγάλη κινητήρια δύναμη όλων των σημαντικών ιστορικών γεγονότων στην οικονομική ανάπτυξη της κοινωνίας, στις αλλαγές στους τρόπους της παραγωγής και της ανταλλαγής, στη συνακόλουθη διαίρεση της κοινωνίας σε διακριτές τάξεις, και στην πάλη αυτών των τάξεων μεταξύ τους».
«Η Καταγωγή της Οικογένειας, της Ατομικής Ιδιοκτησίας και του Κράτους» εκδόθηκε το 1884 και αποτελεί μια ανθρωπολογική πραγματεία, βασιζόμενη εν μέρει σε σημειώσεις του Καρλ Μαρξ για το βιβλίο του Λιούις Χένρι Μόργκαν, «Ancient Society» (1877), από το οποίο επηρεάστηκαν Ένγκελς και Μαρξ, όσον αφορά στην κοινωνική δομή και τον πολιτισμό.
Ο Ένγκελς συμφωνεί με τον Μόργκαν στο ότι αρχικά οι κοινωνίες ήταν μητριαρχικές, προσθέτοντας πολιτικές διαστάσεις και θεωρώντας ότι η «ήττα των γυναικών» οφείλεται στην έναρξη της γεωργίας και της κτηνοτροφίας. Για τον Ένγκελς τα δικαιώματα ιδιοκτησίας και η αναγκαστική μονογαμία οδηγούν στην αύξηση της σεξουαλικής ανηθικότητας και της πορνείας.
Η μόνη τάξη, σύμφωνα με τον Ένγκελς, που είναι απαλλαγμένη από αυτούς τους περιορισμούς της ιδιοκτησίας, και ως αποτέλεσμα από τον κίνδυνο της ηθικής παρακμής, είναι το προλεταριάτο, καθώς του λείπουν τα οικονομικά μέσα που αποτελούν τη βάση (καθώς και την απειλή για) τον αστικό γάμο. Επομένως, η μονογαμία είναι εγγυημένη από το γεγονός ότι η δική τους σχέση είναι πλήρως εθελοντική.
Από τον εκδότη:
Ο Ένγκελς σε αυτό το έργο καταφέρνει με επιστημονικό τρόπο να αποδείξει ότι η οικογένεια, το κράτος, η ατομική ιδιοκτησία αποτελούν «ιστορικά φαινόμενα». Δηλαδή προέκυψαν στην ιστορική εξέλιξη του ανθρώπου εκφράζοντας ιστορική αναγκαιότητα. Και τα τρία αυτά προκύπτουν στην περίοδο της αποσάθρωσης του πρωτόγονου κοινοτικού συστήματος και της συγκρότησης της πρώτης ταξικής κοινωνίας. Το έργο του Ένγκελς όπως και κάθε μαρξιστικό έργο δε δίνει απαντήσεις μόνο για το παρελθόν αλλά θέτει τα καθήκοντα για το μέλλον.
Από τον πρόλογο της έκδοσης:
Σύμφωνα με την υλιστική αντίληψη, το καθοριστικό στοιχείο στην ιστορία είναι σε τελική ανάλυση: η παραγωγή και η αναπαραγωγή της άμεσης ζωής. Αυτή όμως με τη σειρά της έχει διπλό χαρακτήρα. Από τη μια μεριά, η παραγωγή των μέσων συντήρησης, αντικειμένων για τη διατροφή, το ντύσιμο, την κατοικία και των εργαλείων που χρειάζονται γι' αυτά. Από την άλλη μεριά, η παραγωγή των ίδιων των ανθρώπων, η αναπαραγωγή του είδους. Οι κοινωνικοί θεσμοί όπου ζουν οι άνθρωποι μιας ορισμένης ιστορικής εποχής και μιας ορισμένης χώρας, καθορίζονται και από τα δυο μέρη της παραγωγής: από τη βαθμίδα ανάπτυξης, από τη μια μεριά, της εργασίας και, από την άλλη, της οικογένειας. Όσο λιγότερο αναπτυγμένη είναι ακόμα η εργασία, όσο πιο περιορισμένη η ποσότητα των προϊόντων της, επομένως και ο πλούτος της κοινωνίας, τόσο επικρατέστερα φαίνεται να κυριαρχείται η κοινωνική οργάνωση από τους συγγενικούς δεσμούς. Μέσα σ' αυτή τη διάρθρωση της κοινωνίας που στηρίζεται στους συγγενικούς δεσμούς αναπτύσσεται ωστόσο όλο και περισσότερο η παραγωγικότητα της εργασίας. Μαζί της αναπτύσσονται και η ατομική ιδιοκτησία και η ανταλλαγή, οι διαφορές του πλούτου, η δυνατότητα αξιοποίησης ξένης εργατικής δύναμης και επομένως η βάση για ταξικές αντιθέσεις: καινούργια κοινωνικά στοιχεία, που γενιές ολόκληρες προσπαθούν να προσαρμόσουν το παλιό κοινωνικό καθεστώς στις νέες συνθήκες, ώσπου τελικά το ασυμβίβαστο και των δυο προκαλεί μια πλήρη ανατροπή. Η παλιά κοινωνία, που βασίζεται σε συγγενικές ενώσεις, τινάζεται στον αέρα με τη σύγκρουση των νέων αναπτυγμένων κοινωνικών τάξεων. Στη θέση της μπαίνει μια καινούργια κοινωνία, οργανωμένη σε κράτος, που οι κατώτερες ενότητές του δεν είναι πια συγγενικές ενώσεις αλλά τοπικές ενώσεις, μια κοινωνία, όπου το οικογενειακό καθεστώς κυριαρχείται ολότελα από το καθεστώς της ιδιοκτησίας και όπου αναπτύσσονται τώρα ελεύθερα εκείνες οι ταξικές αντιθέσεις και εκείνοι οι ταξικοί αγώνες, που αποτελούν το περιεχόμενο όλης της ως τώρα γραφτής ιστορίας.
Εκδόσεις:
ΑΘΗΝΑ 2024
Διόρθωση:
Στέλιος Στεμνής
