ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΟΙ ΤΟΜΟΣ Ά: ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η φυλετικό-οικογενειαρχία δίνει τη θέση της σε μια ευρύτερη γεωγραφική συνείδηση (παράλια, μεσόγεια, ορεινά, πεδινά, νησιωτικά, ηπειρωτικά κτλ.). Αυτό είναι αποτέλεσμα του γεγονότος ότι ο ελληνισμός μεγαλώνει εξωτερικά με αποικισμούς και εσωτερικά/κοινωνικά με νέα επαγγέλματα που ωθούν προς την αναδιανομή του πλούτου και την ανάδυση νέων οικονομικό-κοινωνικών ομάδων (έμποροι, βιοτέχνες, ναυτικοί κ.α.).
Έτσι εγκαινιάζεται ο πρώτος γνωστός διαφωτισμός του λεγόμενου δυτικού κόσμου, με την Προσωκρατική φιλοσοφία. Προσωκρατική όχι μόνο γιατί προηγήθηκε χρονικά του Σωκράτη, αλλά και γιατί η σωκρατική και μετασωκρατική περίοδος ήρθε να τη διαδεχθεί ως φυσική συνέχεια.
Η Προσωκρατική φιλοσοφία κάλυψε την περίοδο από τον 7ο με 6ο αιώνα π.Χ. έως και τον 5ο αι. π.Χ. Ακολούθησε η περίοδος της Αττικής φιλοσοφίας ή αλλιώς η Κλασική φιλοσοφία (5ος-4ος αι. π.Χ.). Και η αρχαία σκέψη κλείνει με την Ελληνορωμαϊκή φιλοσοφία (3ος αι. π.Χ.-6ος αι.), για να πάρει τα σκήπτρα η Βυζαντινή.
Η διαφορά των προσωκρατικών με τους κλασικούς φιλόσοφους έγκειται στο γεγονός ότι οι πρώτοι ασχολήθηκαν με το φυσικό στοχασμό (κοσμογονία) και κατ’ επέκταση με τον άνθρωπο και την κοινωνία, ενώ οι δεύτεροι ήταν ανθρωποκεντρικοί. Με αρχή όμως τους προσωκρατικούς και εν αντιθέσει με τους τρόπους σκέψης άλλων πολιτισμών, η ελληνική σκέψη αποδεσμεύεται από το μύθο, το θείο και τη δεισιδαιμονία, για να εγκατασταθεί ο καινοτόμος δρόμος της λογικής. Παράλληλα γίνεται εισήγηση σε μια ορολογία και ένα εννοιολογικό σύστημα που καλύπτει τη λογική προσέγγιση. Και εδώ γεννάται το ερώτημα για τη μαγεία της ελληνικής γλώσσας: ήταν η γλώσσα που ευνόησε τη φιλοσοφία ή η φιλοσοφία ώθησε την εξέλιξη της ελληνικής γλώσσας;
Σε κάθε περίπτωση, η προσωκρατική σκέψη ξεκινά ως μονισμός (μια αρχή των πάντων) και εξελίσσεται μαζί με τον σταδιακό εκδημοκρατισμό του ελληνικού κόσμου, του οποίου τους σπόρους ανιχνεύουμε στα Ομηρικά έπη και στα ησιόδεια έργα, σε πολυαρχική αντίληψη και πλουραλισμό των γενεσιουργών φυσικών στοιχείων του κόσμου. Επίσης ερώτημα δυσαπάντητο είναι εάν οι οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες «εκδημοκράτισαν» τη φιλοσοφία ή εάν η λογική σκέψη ώθησε τη δημοκρατική πολιτική οργάνωση πρώτη.
Ο ανά χείρας τόμος καταφέρνει σε λιγότερο από διακόσιες σελίδες να καλύψει όλο το πλαίσιο διαμόρφωσης της προσωκρατικής σκέψης και να κάνει επαρκέστατη αναφορά στους εκπρόσωπους της, ομαδοποιώντας και καλύπτοντας όλες τις τάσεις σε σύντομη, αλλά αρκούντως περιεκτική, εύχρηστη και ευχάριστη μορφή. Παρεπιπτόντως το βιβλίο αποτελεί δείγμα για το πως θα πρέπει να γράφεται ένα καλό εισαγωγικό πόνημα.
ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΡΟΛΟΓΟ ΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ:
Η παρούσα εισαγωγή είναι το τελικό προϊόν σαραντάχρονης σπουδής των πνευματικών κυρίως επιτευγμάτων του πρώιμου Ελληνισμού, στο πλαίσιο της δραστηριότητάς μου ως ερευνητή υποτρόφου του γερμανικού Ιδρύματος Humboldt, συντάκτη του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Φιλοσοφίας της Ακαδημίας Αθηνών (Λεξικόν της Προσωκρατικής Φιλοσοφίας και περιοδικό Φιλοσοφία), μέλους του Κέντρου Φιλοσοφικών Ερευνών (διδασκαλία και συνεργασία στο περιοδικό "Δευκαλίων"), συντάκτη και συμβούλου στην Εκδοτική Αθηνών (υπεύθυνου για θέματα αρχαίας ελληνικής Μυθολογίας, Θρησκείας και Φιλοσοφίας). Κυριότεροι σταθμοί της σπουδής ήταν τα ακόλουθα δημοσιεύματά μου: Ο Ηράκλειτος στις "Εννεάδες" του Πλωτίνου (διδακτορική διατριβή, 1968), Heraklits - Bibliographie (με εισαγωγή στις ηρακλειτικές σπουδές, Zum Studium Heraklits, 1971), Ηράκλειτος, Τα Αποσπάσματα (κείμενο, μετάφραση, σχόλια, 1971 2η έκδοση, βελτιωμένη και επαυξημένη, 1987 3η έκδοση, αναθεωρημένη, ετοιμάζεται για τη σειρά των Εκδόσεων Στιγμή), Δείγματα Λεξικού των Προσωκρατικών (1973), Η Κοσμολογία της Μιλήτου (1974), Αρχίλοχος και Ηράκλειτος (1976), Κοσμογονία (1979), Ιωνική Φυσική (1981), Ελεάτες (τα κείμενα με μετάφραση και ιστορική εισαγωγή, 1982), Κοσμογονία, Θεογονία, Ανθρωπογονία (1986), πλήθος βιογραφίες αρχαίων φιλοσόφων και μονογραφίες για θέματα αρχαίας Φιλοσοφίας και Επιστήμης σε εγκυκλοπαιδικά λεξικά και άλλα συλλογικά έργα. Τύχη αγαθή η Εισαγωγή αυτή προτάσσεται στην ερμηνευτική έκδοση των Προσωκρατικών, που καλοδέχτηκαν στο πρόγραμμά τους οι Εκδόσεις Στιγμή.
Περιεχόμενα
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ
ΓΕΝΙΚΑ
ΟΙ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ ΚΑΙ ΣΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΕΛΛΑΔΑ
Λυκούργος (9ος / 8ος αι.;)
Χίλων ο Λακεδαιμόνιος (6ος αι.)
Φείδων ο Αργείος (7ος αι.)
Κύψελος ο Κορίνθιος (περίπου (695-627)
Περίανδρος ο Κορίνθιος (περίπου 667-587)
Κλεισθένης ο Σικυώνιος (περίπου 635-570)
Ζάλευκος (7ος αι.)
Χαρώνδας (6ος αι.)
ΟΙ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ ΚΑΙ ΣΤΗ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ
Πιττακός ο Μυτιληναίος (περίπου 650-570)
Θρασύβουλος ο Μιλήσιος (περίπου 640-570)
Βίας ο Πριηνεύς (περίπου 620-540)
Λύγδαμις ο Νάξιος (6ος αι.)
Πολυκράτης ο Σάμιος (;-522)
Κλεόβουλος ο Λίνδιος (6ος αι.)
ΟΙ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ
Κύλων (περίπου 660-600)
Δράκων (περίπου 680-600)
Σόλων (περίπου 640-560)
Πεισίστρατος (περίπου 600-528/7)
Κλεισθένης (περίπου 570-500)
ΟΙ ΜΥΘΙΚΕΣ ΠΡΟΫΠΟΤΥΠΩΣΕΙΣ
ΓΕΝΙΚΑ
ΚΟΣΜΟΓΟΝΙΑ
Η ησιόδεια Θεογονία
Άλλες θεογονίες
ΑΝΘΡΩΠΟΓΟΝΙΑ
Η Πανδώρα
Ο Δευκαλίων
Το διπλό γένος
Τα πέντε γένη
ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΕΣ
ΓΕΝΙΚΑ
ΑΡΧΑΪΚΑ ΜΟΝΙΣΤΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ
ΠΡΩΙΜΗ ΚΟΣΜΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΙΩΝΙΑ - ΥΛΟΖΩΙΣΜΟΣ
Η "σχολή" της Μιλήτου
Ξενοφάνης ο Κολοφώνιος (περίπου 570-470)
Ηράκλειτος ο Εφέσιος (περίπου 540-480)
Ηρακλειτισμός - Αλκμαίων
ΚΟΣΜΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΕΛΛΑΔΑ - ΠΥΘΑΓΟΡΕΙΟΙ ΚΑΙ ΕΛΕΑΤΕΣ
Πυθαγόρας ο Σάμιος (περίπου 580/70-496/80)
Πυθαγόρειοι
Παρμενίδης ο Ελεάτης (περίπου 515-440)
Ζήνων ο Ελεάτης (περίπου 490-415)
Μέλισσος ο Σάμιος (ακμή περίπου 440)
ΚΛΑΣΙΚΑ ΠΟΛΥΑΡΧΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ
ΣΥΜΒΙΒΑΣΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Εμπεδοκλής ο Ακραγαντίνος (περίπου 494-434)
Αναξαγόρας ο Κλαζομένιος 500-428
Αρχέλαος ο Αθηναίος 480-410
Διογένης ο Απολλωνιάτης480-410
Η ΑΤΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ
Λεύκιππος 480-400;
Δημόκριτος ο Αβδηρίτης 470/460-400/390
Δημοκρίτειοι
ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ:
ΑΘΗΝΑ 2005
Ιστορική εισαγωγή - Κείμενο - Μετάφραση - Ερμηνευτικά σχόλια:
Ευάγγελος Ν. Ρούσσος
