«ΣΤΑ ΕΞΗΓΩ ΩΡΑΙΑ; ΜΑΘΕ ΜΠΑΛΙΤΣΑ ΛΟΙΠΟΝ!»

«ΣΤΑ ΕΞΗΓΩ ΩΡΑΙΑ; ΜΑΘΕ ΜΠΑΛΙΤΣΑ ΛΟΙΠΟΝ!» ~ Αυτή η περιβόητη φράση ειπώθηκε από τον αείμνηστο Νίκο Αλέφαντο τον Μάρτιο του 1999, μετά από έναν αγώνα μεταξύ της Προοδευτικής, στην οποία ήταν τότε προπονητής και της ΑΕΚ. Σήμερα αυτή η μυθική ατάκα σημαίνει πολλά περισσότερα από ότι και ο ίδιος θα μπορούσε να φανταστεί τότε που την έλεγε, όπως και ο χαρακτηρισμός «άμπαλος-η». Ξεκινάμε λοιπόν με τα βασικά; 

Καταρχήν στην Ελλάδα, οι μοναδικοί που μπορούν να ισχυριστούν ότι είναι οι αρχαιότεροι στην «μπάλα» είναι οι Κερκυραίοι (Ομήρου Οδύσσεια, Θ. 370) με τους «μπαλαδόρους» Άλιο και Λαοδάμαντα. Πόσο «ποδόσφαιρο» ήταν αυτό όμως και τι ορίζουμε εντέλει ως «ποδόσφαιρο», δεδομένου ότι και το αμερικανικό NFL και το αυστραλιανό AFL αποκαλούνται με τον ίδιο τρόπο; Παιχνίδια που εμπλέκουν ομάδες, πόδια και «τόπι» καταγράφονται από αρχαιοτάτων χρόνων στους Έλληνες ως «επίσκυρος» και «φαινίνδα», στους Αζτέκους ως «tchatali», στους Κινέζους ως «cuju», στους Ιάπωνες ως «kemari», στους αυτόχθονες Αυστραλούς ως «marn gook» και τέλος πάντων, δεν υπάρχει πρώτος που να ανακάλυψε το φεγγάρι. Ωστόσο, αυτό που εννοούμε σήμερα στην Ευρώπη ως «ποδόσφαιρο» έχει γεννέτειρα και είναι η Αγγλία, όπου ξεκινά τουλάχιστον από τον 8ο αι. ως «Folk football» και το 19ο αιώνα αρχίζει, στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ, να λαμβάνει τη σημερινή του μορφή, αν και τελικά σε κάποια πράγματα υπερίσχυσε η σκωτσέζικη εκδοχή του.  

Ναυτική δύναμη οι Άγγλοι· μέχρι κάποια στιγμή, η πιο ισχυρή παγκόσμια δύναμη οι Άγγλοι· αποικιοκράτες οι Άγγλοι και τα σχετικά, το άθλημα άρχισε να διαδίδεται, αρχικά από τα ναυτικά πληρώματα κυρίως σε πόλεις-λιμάνια και παραθαλάσσιες περιοχές σε ολόκληρο τον κόσμο. Δικαιολογεί όμως μόνο αυτό τη δημοφιλία του αθλήματος; Μόνο αυτό όχι.

Το ποδόσφαιρο παραμένει το δημοφιλέστερο άθλημα για πολλούς λόγους: είναι εύκολο, φθηνό και μπορούν κυριολεκτικά να το παίξουν όλοι. Δεν χρειάζεται να είσαι ψηλός, δυνατός, όμορφος, γρήγορος· δεν χρειάζεται πια καν να έχεις δύο πόδια ή να περπατάς. Το μόνο που χρειάζεσαι είναι κάτι που να μπορείς να το μετατοπίσεις «τόσο όσο», χωρίς τη χρήση χεριών (μπάλα, μπαλάκι, κουτάκι αναψυκτικού, τσαλακωμένο χαρτί, πέτρα κτλ.). Και αυτό μπορείς να το κάνεις σε παραλίες, αλάνες, πάρκα, χωράφια, μέχρι και στο δωμάτιο σου είτε στεκόμενος σε πόδια ή προσθετικά μέλη είτε καθισμένος σε αμαξίδιο. Το ποδόσφαιρο είναι ίσως το άθλημα με τους λιγότερους κοινωνικούς και φυσικούς συμβιβασμούς και μια δραστηριότητα που γίνεται το ίδιο καλά ατομικά και ομαδικά. Και αυτό γιατί πρωτεύων σκοπός δεν είναι η στόχευση, αλλά το «κυνήγι» (της μπάλας), δηλαδή ένα από τα αρχικά πράγματα που κάνει ο άνθρωπος ως παιχνίδι και ανέπτυξε ο ανθρώπινος πολιτισμός ως στάδιο εξέλιξης. 

Ένας άλλος λόγος που κάνει συναρπαστικό το ποδόσφαιρο είναι ότι παραμένει το λιγότερο δίκαιο άθλημα - «το άθλημα των λαθών» - ή όπως είχε πει και ένας άλλος αείμνηστος προπονητής, αυτή τη φορά ο Ίβιτσα Όσιμ του ΠΑΟ: «η μπάλα είναι που@@να ολκής» (για όσους γνωρίζουν τη γλώσσα και δεν βασίστηκαν στην εξευγενισμένη απόδοση του μεταφραστή). Με την έννοια, όχι φυσικά των εργαζομένων στο «αρχαιότερο επάγγελμα», αλλά των στερεοτύπων και των προκαταλήψεων που φέρει η λέξη: αυτών της αδικίας, της αστάθειας, της απιστίας και της συναισθηματικής προδοσίας. Παράδοξο και ενδεχομένως μαζοχιστικό άθλημα, ε; Απλά μπορεί ο/η/το καλύτερος-η-ο, ο/η/το ομορφότερος-η-ο, ο/η/το δυνατότερος-η-ο, ο/η/το πλουσιότερος-η-ο κτλ. να χάσει· και να χάσει εύκολα. Και όπως κάθε νόμισμα έχει δύο όψεις, έτσι και η «μπάλα» ισοσταθμίζει αυτήν την «αδικία» της με το ότι σε διδάσκει να μην διακατέχεσαι από απροσεξία, υπεροψία και εγωισμό. Αλλιώς θα «χάνεις την μπάλα», θα τη μαζεύεις κάθε λίγο και λιγάκι από τα δίχτυα ή θα «τρως πάγκο».

Το ποδόσφαιρο μέχρι πριν μερικές δεκαετίες περιβαλλόταν από διάφορους αστικούς μύθους: είναι μόνο για άντρες· προωθείται από κυβερνήσεις και καθεστώτα, για να αποπροσανατολιστεί ο κόσμος· είναι για «πρωτόγονους» κτλ. Σήμερα ξέρουμε ότι τίποτα από αυτά δεν ισχύει. Στις ΗΠΑ μέχρι κάποια στιγμή το ποδόσφαιρο - το δικό μας ποδόσφαιρο - εθεωρείτο περίπου γυναικείο άθλημα και σήμερα στα γυναικεία πρωταθλήματα, ανά τον κόσμο, υπάρχουν παίχτριες που θα έπαιζαν στην βασική εντεκάδα της ομάδα ανδρών που υποστηρίζεις. Από την άλλη, κάθε κυβέρνηση και ειδικά τα ανελεύθερα καθεστώτα θα «επένδυαν» ευχαρίστως στη διάσωση της πασμίνας Ιμαλαΐων, εάν ήταν δημοφιλές. Τέλος, αυτός που πιστεύει ότι είναι κάτι ανώτερο από το υπόλοιπο ανθρώπινο είδος ή ότι ανήκει σε κάποια πεφωτισμένη ελίτ, επειδή απλά δεν του αρέσει το ποδόσφαιρο, «πρώτος τον λίθον βαλέτω». Άλλωστε στην τελική όλοι οπαδοί αυτών που αγαπάμε είμαστε και εάν δεν είμαστε, πιθανότατα δεν αφιερώσαμε αρκετό μέρος του εαυτού μας σε αυτά, για τους δικούς μας λόγους.

Είναι το ποδόσφαιρο όμως θρησκεία; Και πολύ περισσότερο, είναι «μάχη»; Η στενή σχέση του αθλητισμού με τις θρησκευτικές ιεροτελεστίες και την προετοιμασία (άσκηση) για πολεμικές συρράξεις μεταξύ κατοίκων διαφορετικών περιοχών ή φατριών του ίδιου τόπου, χάνεται στα βάθη των αιώνων. Ωστόσο είναι προφανές ότι η «μπάλα» δεν πληροί όλα τα κριτήρια για να ονομαστεί είτε θρησκεία είτε μάχη. Παραλίγο όμως!