Η ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΕΞΙΣΛΑΜΙΣΜΟΥ 11ος - 15ος ΑΙΩΝΑΣ
Στη διάρκεια των τετρακοσίων ετών που μεσολάβησαν από τη μάχη του Μαντζικέρτ (1071) μέχρι την άλωση της Κωνσταντινούπολης (1453), η παρακμή του βυζαντινού Ελληνισμού και ο εξισλαμισμός της Μικράς Ασίας ακολούθησαν συγκλίνουσα πορεία για τελευταία φορά. Η μεγάλη αυτή χρονική περίοδος καλύπτει μια τεράστια γεωγραφική περιοχή και την ιστορία πολλών και διαφορετικών λαών που σχετίστηκαν, συγκρούστηκαν, επέδρασαν ο ένας στον άλλον και τελικά συμβίωσαν στο χωνευτήρι της ανατολικής Μεσογείου —μια ιστορία που περιμένει ακόμα τους ερευνητές της. Η εξαφάνιση θεσμών που στήριξαν την αυτοκρατορία, η διαφθορά της αριστοκρατίας, ο συγκεντρωτισμός κράτους και Εκκλησίας και ο διχασμός της ηγεσίας σε ενωτικούς και ανθενωτικούς ήταν οι σημαντικότερες αιτίες που άνοιξαν την κερκόπορτα στους νικητές. Το έργο του Σπύρου Βρυώνη περιγράφει νηφάλια τη διαδικασία του εξισλαμισμού και παράλληλα δείχνει πώς ο βυζαντινός πολυεθνικός πολιτισμός κατάφερε με τη σειρά του να επιδράσει στον τουρκικό, ώστε να γεννηθεί ένας καινούριος: ο λαϊκός πολιτισμός της Μικράς Ασίας.
ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΡΟΛΟΓΟ ΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ:
Το ερέθισμα για τη συγγραφή του βιβλίου αυτού ήταν το ενδιαφέρον μου για δύο θέματα που από καιρό με προβλημάτιζαν: πρώτον ο εξελληνισμός της ανατολικής Μεσογείου στην αρχαιότητα και, δεύτερον, η μακραίωνη αναμέτρηση των δύο κληρονόμων της ημιεξελληνισμένης ανατολικής Μεσογείου - δηλαδή της βυζαντινής κοινωνίας και την κοινωνίας του Ισλάμ. Η παρακμή του βυζαντινού Ελληνισμού και το φαινόμενο του εξισλαμισμού της Μικράς Ασίας από τον 11ο μέχρι του τέλους του 15ου αιώνα εστιάζονται σ' αυτήν την περιοχή και σ' αυτήν την εποχή όπου οι δύο διαδικασίες ακολούθησαν συγκλίνουσα πορεία για τελευταία φορά. Ίσως ήταν υπερβολικά τολμηρό το ότι ανέλαβα τη διερεύνηση του θέματος αυτού, που καλύπτει τεράστιο γεωγραφικό και χρονικό εύρος και προϋποθέτει γνώσεις τριών διαφορετικών ειδικευμένων ιστορικών (του βυζαντινολόγου, του ισλαμολόγου, και του τουρκολόγου). Τώρα που το έργο αυτό αποπερατώθηκε, τα λόγια που μου είπε ο Helmut Ritter σε ένα εστιατόριο της Πόλης το 1959, και που τότε μου είχαν φανεί σαν πρόκληση, παίρνουν διαφορετικό νόημα. Ο διάσημος αυτός ανατολιστής μου είπε απλά και ήρεμα, ότι ήταν αδύνατο να γράψει κανείς την ιστορία του μεγάλου αυτού πολιτισμικού μετασχηματισμού.
