ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΜΟΥΣΕΙΟ: ΞΕΦΥΛΛΙΖΟΝΤΑΣ ΤΙΣ ΑΓΝΟΗΜΕΝΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ

Είναι οι σελίδες του παρελθόντος μας, που προσπαθούμε να ξεχάσουμε, αυτό που μας ορίζει πιο πολύ.


Τα προβλήματα (κυρίως γεωπολιτικά και οικονομικά) και τα τέλματα (κυρίως ιδεολογικά και φιλοσοφικά) σε αυτό που λέμε Δύση σήμερα είναι πολλά. Πιστεύω ότι ένα από τα λάθη της Δύσης είναι ότι δεν πρόσθεσε στην εξίσωση της ιστορίας της αυτό που ονόμασε «Βυζαντινή Αυτοκρατορία» και μαζί ό,τι εκκόλαψε η «Νέα Ρώμη» με την πιο εκκεντρική της προβολή να είναι ενδεχομένως η Ρωσία. Το «βυζαντινό» ιστορικό κεφάλαιο που ένωνε και χώριζε με διάφορους τρόπους την Δύση με την Ανατολή έμεινε κενό και μετατράπηκε σε αξεπέραστο γεωπολιτικό, φιλοσοφικό και θρησκευτικό χάσμα με εκατέρωθεν φοβικά σύνδρομα. Μόνο στο πρόσφατο παρελθόν κάτι ουσιαστικό ξεκίνησε να κινείται στους ακαδημαϊκούς κύκλους του εξωτερικού όσον αφορά στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (Βυζάντιο) και μάλλον οι περισσότεροι δεν το έχουμε προσέξει ακόμα στην Ελλάδα. 


Λίγο το ότι η Δύση δεν υπολόγισε ότι θα βάλει φρένο στον άπνευστο, οικονομίστικο προοδευτισμό της η αθρόα άφιξη ανθρώπων που πιστεύουν πρωτιστως στον θεό και την παράδοση τους (δες Ισλάμ) και αυτό θα συνοδευτεί με την αντίδραση των Δυτικών πολιτών στην πολιτισμική πίεση· λίγο μια νέα μη-συντηρητική «δεξιά» που προσπέρασε τους πάντες από τα αριστερά με το no genders-no borders-no nations-no armies να αποτελλεί το μεγαλύτερο διακύβευμα της, για να εξυπηρετηθεί ο παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός και με μια νέα «αριστερά» να σιγοντάρει ηθελημένα ή αθελα της, ενώ αναζητά νέα υψηλά ιδεώδη σε αμφιλεγόμενες ατραπούς· λίγο η επιστροφή του μπούμερανγκ που λέγεται επεκτατισμός με την επάνοδο της Ευρασίας (μπουμερανγκ ήταν από την εποχή της αρχαίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας) και άλλα πολλά… «ανάγκα και οι θεοί πείθονται». Έτσι το «Βυζάντιο» μελετάται ξανά με πιο σύγχρονα μάτια και μέσα: πως ο ρωμαίο-ελληνορθόδος χαρακτήρας του το έκανε τόσο ευέλικτο, ανεκτικό και ανθεκτικό, ώστε να αντέξει για πάνω από δέκα αιώνες (πάμε πάλι... πάνω από δέκα αιώνες!!! Πόσους αιώνες μετρά αυτό που λέμε «σύγχρονη Δύση»;) περιτριγυρισμένο από τόσους εχθρούς και κάθε λίγο και λιγάκι να μπορεί να αναγεννάται από τις στάχτες του; Μήπως δεν ήταν αυτό που νομίζουμε τελικά; Μήπως δεν ήταν ποτέ οπισθοδρομικό και θεοκρατικό; Μήπως δεν ικανοποιεί ακριβώς τους όρους «αυτοκρατορία» και «αυταρχισμός»; Μήπως να ξαναδούμε τις ταυτότητες (πολιτικές, εθνικές, θρησκευτικές, κοινωνικές, σεξουαλικές κτλ.), την κλασσική παιδεία και την πνευματικότητα με άλλο μάτι, εντασσοντας τα στην σύγχρονη εποχή εκτός απο το να τα «μιμάρουμε»; 


Μπορούμε; Μπορούμε σε μια μέτα-μεταμοντέρνα Δύση όπου έχουμε ξεχάσει ή απορρίψει τα βασικά: ακόμα και το ότι η αρχή κάθε υγιούς οικονομίας είναι η εμπιστοσύνη, η δικαιοσύνη και η ηθική; Τρία από τα πολλά που πάψαμε να αναζητούμε στον Νίτσε και τον Αριστοτέλη ή έστω να μαλώνουμε για τις εκδοχές τους στον Μαρξ και τον Σμιθ; Δεν τους διαβάζουμε ούτε αυτούς πια. Αναγάγαμε την αρχή σε αποτέλεσμα: για πολλούς σήμερα το θέατρο, το βιβλίο, η μουσική, μια βόλτα σε ένα μουσείο κτλ. είναι πάρεργα του πολιτισμού. Και μείναμε με το ερώτημα τι θα μας εκπαιδεύει από δω και πέρα να βοηθάμε τους ανήμπορους, να φροντίζουμε τα ζώα, να δεχόμαστε την διαφορετική άποψη, να μην συμπεριφερόμαστε άσχημα, να διορθώνουμε τα λάθη μας, να στοχαζόμαστε με προοπτική, να υπερασπιζόμαστε ακόμη και την ελευθερία μας... να γεννάμε νέες ιδέες; Το facebook ή οι τετράποδοι φίλοι μας; 


 Κουλουριασμένα μυαλά που κυνηγάμε τις ουρές μας και που από το 2000 κοιμόμαστε με τις υψηλές «απολιτίκ» πολιτικές των χάρτινων καλαμακιών και αρμενίζουμε με το πως θα καταργήσουμε σεξιστικές λέξεις όπως το “his-tory” (και με αυτό δεν εννοώ ότι δεν πρέπει να τα συζητάμε όλα - όλα όμως), όταν ξαφνικά ξυπνήσαμε με την πανάρχαια Θουκυδίδειο ιστορία να επαναλαμβάνεται, αυτή την φορά στα εδάφη της Ουκρανίας. Ναι τελικά ποιος έφταιγε η Σπάρτη ή η Αθήνα; «Νόμιζα ότι τα είχαμε ξεπεράσει όλα αυτά αγαπητέ μου!» 


Ίσως είναι η πρώτη φορά μετά την Αναγέννηση που η ιστορία και ο πολιτισμός ξεπερνάνε την Δύση (ή μήπως να την λέμε πια «μετά-Δύση»;) Και όχι γιατί πισωγύρισε η ιστορία και ο πολιτισμός, αλλά επειδή η σύγχρονη Δύση τα ανακήρυξε μονομερώς εγκεφαλικά νεκρά, αφαιρώντας τους ταυτότητες και διαπιστευτήρια, για να διαγράψει τις οφειλές της σε αυτά και να επενδύσει τα χρωστούμενα σε νέες αγορές. Όμως κάτι άρχισε να κινείται πάλι με το προαιώνιο δίλημμα να επανέρχεται, δυστυχώς, με τον πιο απάνθρωπο τρόπο: τελικά θέλουμε έναν μονοπολικό, σχετικά ειρηνικό κόσμο, ο οποίος νομοτελειακά θα καταλήγει σε ενός ή μερικών ανδρών «αρχή» ή έναν πολυπολικό, όπου πάντα θα ζούμε στην σκιά της επόμενης τοπικής ή παγκόσμιας σύρραξης με υπερεθνικισμούς, φονταμελισμούς και αναθεωρητισμούς; Τελικά τι θέτουμε ως προτεραιότητα: την ειρήνη ή την ελευθερία; 


Ναι κάτι φορές έρχεται η ιστορία να μας αφήνει μόνο με δύο επιλογές, είτε το θέλουμε είτε όχι. Και ούτε από την ιστορία της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας έλλειψαν τέτοια διλήμματα, ειδικά στα τελειώματα. Άλλωστε ζούμε σε μια νέο-μασαιωνική περίοδο με μετακινήσεις πληθυσμών, πανδημίες, κρίσεις, αυτοκρατορίες και κυρίως το πέρασμα από μια περίοδο (βιομηχανική) σε μια άλλη (τεχνολογική). Και το «Βυζάντιο» έζησε τον προηγούμενο μεσαίωνα ως -λίγο πολύ - η μόνη πολιτειακά σταθερή οντότητα του ευρωπαϊκού χώρου. Παραμένοντας αρκετά σύνθετο και πολύ πιο εναλλακτικό για όσους επιμένουμε να σκεφτόμαστε «βαρβαρικά», το θέμα φυσικά δεν είναι να ξαναγυρίσουμε στις μέρες της Κωνσταντινούπολης, αλλά να δούμε τα λάθη και τις επιτυχίες εκείνων των ανθρώπων και εντέλει να βγάλουμε από την παραπληροφόρηση και την λήθη τα αδίδακτα διδάγματα τους.