«ΠΟΘΕΝ ΚΑΙ ΠΟΤΕ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ;»
ΟΙ ΥΠΕΥΘΥΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ Η ΠΑΡΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
Παρότι λάτρης της ιστορίας, απέφευγα πάρα πολλά χρόνια να προμηθευτώ κάποιο εξειδικευμένο βιβλίο σχετικά με τις ρίζες των Ελλήνων, του ελληνικού πολιτισμού και γενικώς να ασχοληθώ σοβαρά με τη προϊστορική περιόδο του Αιγαιακού χώρου. Ο λόγος; Υπάρχουν απίστευτα πολλά «σκύβαλᾰ» εκεί έξω. Ανυπολόγιστες ποσότητες αφέλειας, αμάθειας, ιδεολογικού δηλητηρίου και εμμονών, χυμένες αφειδώς επάνω σε σελίδες, είτε διακριτικά είτε ανερυθρίαστα. Από τη μια, πραγματείες, υποτίθεται, για το φως του ελληνισμού, βγαλμένες από τις πιο σκοτεινές και δύσοσμες γωνιές της ανθρώπινης ιστορίας και ψυχοπαθολογίας και από την άλλη αυτόκλητοι εισαγγελείς και καταγγέλοντες της αίσθησης του λαϊκού (εθνικού) συνανήκειν, κατα τ’ άλλα στο όνομα μιας υποτιθέμενης κοινωνικής αλληλεγγύης και ενός κατ’ επίφαση μοντερνισμού με προσεγγίσεις που έχουν μείνει ακόμα στον Γίββωνα και στον Φαλμεράυερ.
Πολύ σωστά, ο Θεόδωρος Γιαννόπουλος σημειώνει ότι την αρχαιοελληνική προϊστορία και αρχαιότητα μονοπώλησε η ακροδεξιά, ενώ η νεότερη ελληνική ιστορία αποτέλεσε πεδίο επιρροής διαφόρων τμημάτων της αριστεράς. Σε κάθε περίπτωση, μέχρι κάποια περίοδο, δύσκολα έμπλεκες με την εγχώρια βιβλιογραφία, ειδικά για ένα τόσο ευαίσθητο θέμα, όπως η καταγωγή των Ελλήνων και ας ήξερες ότι κάπου θα υπάρχουν και σοβαρές επιστημονικές ελληνικές μονογραφίες. Έτσι, τα βιβλία ιστορίας από το εξωτερικό ήταν - τουλάχιστον για εμένα - μονόδρομος, αποφεύγοντας και πάλι όμως το συγκεκριμένο θέμα περί «καταγωγής».
Γενικώς, οι διεθνείς εκδόσεις, πριν το 2000, ήταν ένας ασφαλής δρόμος για ενημερωμένα ή νεοεκδιδόμενα ιστορικά βιβλία, βασισμένα σε πρόσφατες ανακαλύψεις και εργασίες, σε νέες μεθόδους (ειδικά με τη βοήθεια της τεχνολογίας), σε φρέσκιες ματιές και κυρίως απαλλαγμένα από τα εσωτερικά μας πάθη. Ωστόσο από τα μέσα της δεκαετίας του 2000, ένιωθες ότι το πράγμα, στην Ελλάδα, κόχλαζε και ήταν θέμα χρόνου οι αέρηδες να γυρίσουν και στην εγχώρια βιβλιογραφία. Κατά συνέπεια, τα τελευταία χρόνια, Έλληνες και Ελληνίδες ακαδημαϊκοί ιστορικοί και αρχαιολόγοι γράφουν και δημοσιεύουν για τον μέσο αναγνώστη. Σε αυτούς ανήκει και ο Θεόδωρος Γιαννόπουλος.
Δεν θυμάμαι που και πότε ακριβώς διάβασα για πρώτη φορά για το «Πόθεν και πότε οι Έλληνες;». Αρχικά το αντιμετώπισα με κάποια δυσπιστία· δυστυχώς μαζί με τα ξερά καίγονται και τα χλωρά. Το 2019 έτυχε να δω τον καθηγητή Γιαννόπουλο σε κάποια τηλεοπτική εμφάνιση του· ένας άνθρωπος γλυκός, πράος, ανοιχτός, που εξέπεμπε αυτοπεποίθηση. Έψαξα, βρήκα και παρακολούθησα και άλλες εμφανίσεις/διαλέξεις του. Τουλάχιστον, σκέφτηκα, πρόκειται για έναν άνθρωπο που έχει σπουδάσει αυτό που πραγματεύεται· Δρ. Προϊστορικής Αρχαιολογίας. Έμαθα, λοιπόν, ότι το 2013 βραβεύθηκε από την Ακαδημία Αθηνών για το συγκεκριμένο έργο. Ταυτόχρονα οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, τουλάχιστον σε εμένα, προσφέρουν πάντα μια αίσθηση ασφάλειας για το τι εκδίδουν.
Πέρασε κάποιος καιρός. Μόλις είχα τελειώσει το ογκώδες έργο του Μιχάηλ Σακελλαρίου (1912 - 2014) τα «Ελληνικά Έθνη κατά την Εποχή του Χαλκού» (ΠΕΚ, 2018), το οποίο είχα προμηθευτεί μετά από αρκετό δισταγμό. Ωστόσο ήθελα να «ακούσω» και μια πιο μοντέρνα (και ενδεχομένως διαφορετική) φωνή από αυτή του σεβαστού και αείμνηστου Σακελλαρίου, ο οποίος υπήρξε ο κύριος εκφραστής της ινδοευρωπαϊκής «θεωρίας Κουργκάν» στην Ελλάδα. Η επόμενη επιλογή ήρθε φυσικά. Ήταν το βιβλίο του καθηγητή Γιαννόπουλου. Οι 545 σελίδες καθαρού κειμένου στα ελληνικά (η έκδοση που έχω, περιέχει και μια σύνοψη στα Αγγλικά) είναι καλογραμμένες, με σεβασμό και ενδιαφέρον για τον αναγνώστη. Ένα ακαδημαικό σύγγραμμα, που απευθύνεται στον μέσο άνθρωπο. Και κυρίως, από τις πρώτες του σελίδες, ο καθηγητής με καθησύχασε σχετικά με το τι δεν θα διάβαζα. Δεν θα διάβαζα ότι οι Αΐνού της Ιαπωνίας είναι αρχαίοι Καρδιτσιώτες ή ότι πέθανα σαν Έλληνας από προ-σλαβική λόγχη μπροστά στα τείχη της Τύρινθας.
Στο προκείμενο, λοιπόν. Τι είναι η ινδοευρωπαϊκή θεωρεία; Υπάρχουν εναλλακτικές αυτής; Τι ονομάζουμε ελληνικό πολιτισμό; Και πως ορίζουμε τον Έλληνα; Πότε και από πού ήρθαν οι Έλληνες στην Ελλάδα; Ήρθαν ή ήταν πάντα εδώ; Πριν όμως, θα πρέπει να ορίσουμε το τι είναι ανθρώπινος πολιτισμός και άνθρωπος. Ποιες οι συνέχειες και οι ασυνέχειες στην ιστορία αυτού του τόπου και των ανθρώπων που τον κατοικούν; Με ποιες συμβάσεις τραβάμε γραμμές στην ιστορία και πως ορίζουμε κάποιο σημείο ως «μηδέν»; Και αν χρειαστεί, πως τις μετακινούμε αυτές τις γραμμές στον χρόνο και τον χάρτη; Μήπως είναι καιρός να πάψουμε να βλέπουμε την ιστορία μας με τα γυαλιά του δυτικο-ευρωπαϊκοκεντρισμού του 18ου και 19ου αιώνα; Και τελικά είναι όλες οι παρά πάνω οι σωστές ερωτήσεις για το θέμα μας;
Προτείνω, λοιπόν, σε όσους και όσες μας αρέσει η ιστορία - και ειδικά αυτή η περίοδος, να κάτσουμε αναπαυτικά σε καρέκλες, καναπέδες, ντιβάνια και να αφήσουμε τον Θεόδωρο Γιαννόπουλο να μας οδηγήσει σε ένα συναρπαστικό ταξίδι, πίσω στο χρόνο και μπροστά στο φως, διεκδικώντας τους εαυτούς μας πίσω, χωρίς φόβο και πάθος.
ΑΠΟ ΤΟ ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ:
Πότε ξεκινά ο ελληνικός πολιτισμός; Πώς μπορούμε να ορίσουμε μεθοδολογικά την αφετηρία του και να την εντοπίσουμε στον χρόνο; Σε ποιους χρόνους και σε ποιες διαδικασίες μπορεί να αναχθεί η προέλευση του ελληνισμού των ιστορικών χρόνων; Το κυριότερο: πού μπορούμε να βρούμε, ως μέσοι Έλληνες αναγνώστες, υπεύθυνες απαντήσεις σε ερωτήματα τόσο σημαντικά και ευαίσθητα, μακριά από επικίνδυνες υπεραπλουστεύσεις και ακραίες ιδεοληψίες, από μυθομανείς "ερευνητές" χονδροειδούς ερασιτεχνισμού ή ενίοτε και αμφίβολης ψυχοπνευματικής ισορροπίας;
Το βιβλίο αυτό αποτελεί ένα επιστημονικό όσο και συγγραφικό εγχείρημα. Λειτουργεί καταρχάς ως ένα συστηματικό και προσιτό εγχειρίδιο της μακροχρόνιας, διεθνούς επιστημονικής διερεύνησης των απαρχών του ελληνικού πολιτισμού. Στο πλαίσιο αυτό επικαιροποιεί δραστικά τις γνώσεις του ευρύτερου ενδιαφερόμενου κοινού στην Ελλάδα με δεδομένη την αληθινή κοσμογονία που τα τελευταία 25 περίπου χρόνια έχει συντελεστεί σε διεθνές επίπεδο τόσο στην μελέτη της προέλευσης των γλωσσών όσο και στην σχέση μεταξύ της αρχαιολογίας, της γλωσσολογίας, αλλά και άλλων εμπλεκομένων επιστημών. Οι πολλές και διαφορετικές θεωρίες που έχουν διατυπωθεί στην διεθνή επιστημονική κοινότητα περί της "ελεύσεως των Ελλήνων" ταξινομούνται κατά χρονικά παράθυρα, παρουσιάζονται αναλυτικά και σχολιάζονται κατά τον πλέον διεξοδικό, αλλά και εύληπτο τρόπο. Μέσα από ένα βασικό φροντιστήριο της προϊστορίας του Αιγαίου αλλά και ενός ευρύτερου γεωγραφικού χώρου γίνεται κατανοητή η σύνθετη ιστορία της έρευνας του προβλήματος, καθώς και το υπόβαθρο των νέων, ανατρεπτικών πορισμάτων στα οποία αυτή καταλήγει.
Στις σελίδες του βιβλίου ο ομηρικός Οδυσσέας, η "Κάθοδος" των Δωριέων, οι μυστηριώδεις Πελασγοί, οι γραμμικές γραφές και τα πολυάριθμα μνημεία της προϊστορίας του Αιγαίου είναι μερικά μόνον από τα κομμάτια ενός μεγάλου και πολύπλοκου παζλ, το οποίο αποκαλύπτεται σιγά σιγά δίνοντας νέες, υπεύθυνες και αναπάντεχες απαντήσεις σε μια σειρά από σύνθετες, αλλά και συναρπαστικές ερωτήσεις. Απομένει να καταδειχθεί κατά πόσον μια διαφαινόμενη, ριζική μεταβολή της αντίληψης για το παρελθόν μπορεί να οδηγήσει και στην αλλαγή διαφόρων εδραιωμένων κατευθύνσεων που αφορούν το παρόν και το μέλλον όχι μόνον της Ελλάδας, αλλά και της Ευρώπης.
Εκδόσεις:
ΠΕΚ (ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΡΗΤΗΣ)
ΗΡΑΚΛΕΙΟ 2020
(1η έκδοση 2012)
Επιμέλεια - Προλογίζων:
Άγγελος Χανιώτης
Φωτογραφία ανάρτησης: Σπήλαιο Φράχθι, Κοιλάδα Αργολίδας - Γιώργος Σαρδέλης
